Stanisław Kościałkowski – polski naukowiec w Libanie – kolejnym bohaterem programu
Stanisław Kościałkowski został aresztowany w Wilnie wraz z żoną Eugenią 14 czerwca 1941 r. Po dłuższej więziennej podróży transportem kolejowym i rzecznym został osadzony w radzieckim łagrze 8 lipca 1941 r. Od razu rozpoczął podejmowanie inicjatyw naukowych i literackich. Dzięki jego staraniom powstała, tzw. wszechnica więzienna. Odczyty z pamięci wygłaszali polscy więźniowie, czasem Litwini, Rosjanie, Żydzi. Prelekcje i dyskusje prowadzono przeważnie po polsku, niekiedy po rosyjsku. Kościałkowski wyszedł z łagru 19 stycznia 1942 r. Wraz z innymi towarzyszami niedoli dotarł najpierw do miejscowości Gary, gdzie była stacja kolejowa, a stamtąd wyruszył w dalszą drogę. Po kilku tygodniach podróży przybył do Kujbyszewa. Znalazł się tam pod bezpośrednią opieką Ambasady RP, kierowanej przez prof. Stanisława Kota.
W sierpniu 1942 r. prof. Kościałkowski przybywa do Teheranu w toku tzw. drugiej ewakuacji Armii Polskiej pod dowództwem gen. Władysława Andersa i części ludności cywilnej z ZSRR do Iranu. Zatrzymał się tam na dłużej. Otrzymywał regularny zasiłek z Funduszu Kultury Narodowej przy Rządzie RP w Londynie, co wystarczało na skromne utrzymanie i prowadzenie w niewielkim zakresie indywidualnych badań naukowych.
Z powyższej formy pomocy korzystało 76 uczonych, literatów i artystów, przebywających w okresie II wojny światowej na Środkowym i Bliskim Wschodzie. Wtedy właśnie w kręgach uczonych polskich, przebywających od niedawna w Iranie, zrodziła się inicjatywa, by wykorzystać narzucone przez wojnę masowe spotkanie z kulturą Wschodu i stworzyć instytucję naukową, koordynującą indywidualne wysiłki badawcze. Taka była geneza Towarzystwa Studiów Irańskich, które powstało we wrześniu 1942 r. Przewodniczącym Rady Naukowej, a zarazem prezesem towarzystwa, został prof. Stanisław Kościałkowski. Nowo powołana instytucja podjęła różnorodne zadania badawcze. Zorganizowano, m.in. podręczną bibliotekę naukową, która na początku swej działalności liczyła 370 tytułów.
W listopadzie 1942 r. Zarząd Towarzystwa Studiów Irańskich nawiązał kontakty z władzami Uniwersytetu Teherańskiego. Wybitnym osiągnięciem Towarzystwa było wydanie w latach 1943-1945 trzech kolejnych tomów wydawnictwa „Studia Irańskie”. Redaktorem rocznika był Stanisław Kościałkowski.
W pierwszej połowie 1945 r. większość instytucji polskich w Iranie kończyła swą działalność, w tym i Towarzystwo Studiów Irańskich. Jego członkowie w większości wyruszyli do Libanu, gdzie nieco wcześniej już udał się porf. S. Kościałkowski. W ślad za nimi do Bejrutu dotarła biblioteka licząca wówczas 1000 woluminów.
Założony w kwietniu 1945 r. Polski Instytut Studiów Bliskiego Wschodu stanowił kontynuację Towarzystwa Studiów Irańskich w Teheranie. Dyrektorem Instytutu został prof. S. Kościałkowski. Uchwałą Zarządu z 1948 r. Polski Instytut Studiów Bliskiego Wschodu zmienił swą nazwę na Instytut Polski w Bejrucie. Sekcją Orientalistyczną kierował sam S. Kościałkowski.
Biblioteka naukowa Instytutu liczyła pod koniec lat czterdziestych około 4 tys. tomów. Władze libańskie zatwierdziły w 1946 r. polski ośrodek naukowy w Bejrucie jako instytucję prowadzącą studia wyższe. Prof. S. Kościałkowski współorganizował Studium Polonistyczne i był dyrektorem tej placówki. Swoistym zamknięciem działalności Instytutu Polskiego w Bejrucie oraz przedsięwzięć naukowych Kościałkowskiego podejmowanych na Wschodzie było dwutomowe opracowanie zbiorowe pn. Teka Bejrucka (Bejrut 1949).
27 lipca 1950 r., na pokładzie brytyjskiego statku „Providence”, prof. S. Kościałkowski wraz z małżonką wyruszył w podróż z Libanu do Wielkiej Brytanii.
